Het Engelse ‘bewilderment’ laat zich moeilijk met één woord vertalen. Er zitten elementen in van verbijstering, gedesoriënteerdheid, compleet de kluts kwijt zijn, stuurloosheid en diepe geschoktheid. De Britse politiek analist John Lanchester komt met ‘bewilderment’ als voornaamste verklaring voor het Engelse Brexit op 23 juni 2016. De uitslag van het referendum luidde Brexit omdat de meeste Britten het niet meer weten (baffled, bewildered, desorientated). Men is in Groot Brittannië vooral de kluts kwijt en voelt zich daarna ook nog eens boos.
Waaraan is de Britse gedesoriënteerdheid en verbijstering te wijten? Vooral aan het feit dat de Britten ervaren dat het geen enkel verschil maakt welke politieke partij aan de macht is: de economische omstandigheden blijven gelijk. Dit is een van de redenen waarom de Remain-campagne het onderspit heeft gedolven, want wanneer je economische argumenten in het geweer brengt om vóór EU-lidmaatschap te stemmen, bij mensen die zich juist door de economische omstandigheden gepiepeld voelen, dan loop je grote kans dat ze zeggen: je kunt m’n rug op (‘go fuck yourself’).
Lanchester maakt een frappante observatie over het Brexit-referendum als hij schrijft dat momenteel in de UK de meeste mensen waarschijnlijk meer van de overheid ontvangen – in directe contanten, en via publieke voorzieningen als gezondheidszorg en onderwijs – dan dat ze bijdragen aan de publieke middelen. De getallen lopen griezelig parallel aan die van de referendum-uitkomst: 48 procent betalers (‘contributors’) versus 52 procent ontvangers (‘recipients)’.
Die 52 procent zouden vóór een Brexit hebben gestemd. Volgens Lanchester zijn zowel degenen die bijdragen als degenen die ontvangen, uiterst ontevreden over hun respectieve situaties: ‘The numbers are eerily similar to the referendum outcome: 48 per cent net contributors, 52 per cent net recipients. It’s a system bitterly resented both by the beneficiaries and by the suppliers of the largesse.’
John Lanchester schrijft dit weliswaar over Groot Bittannië, maar dat vergeet je als inwoner van een euroland tijdens het lezen al snel. Want veel van wat Lanchester over Engeland beweert is net zo goed van toepassing op onze omstandigheden. Het maakt immers ook in Nederland geen verschil meer welke politieke merken er op het regeringspluche zitten: het economische beleid blijft hetzelfde. Als kiezende burger heb je simpelweg niets meer in te brengen en dat vinden mensen onverteerbaar. ‘People hate to have things taken away from them. But whole swathes of the UK have spent the last decades feeling that things are being taken away from them: their jobs, their sense that they are heard, their understanding of how the world works and their place in it. The gaps in our society have just grown too big.’
Over de immigranten die Engeland binnenkomen bestaan volgens Lanchester geen misverstanden: ze dragen netto bij aan de Britse economie. Ook op dit thema overheersen echter de verwarring en onwetendheid.
‘Immigration, the issue on which Leave campaigned most effectively and most cynically, is the subject on which this bewilderment is most apparent. There are obviously strong elements of racism and xenophobia in anti-immigrant sentiment. All racists who voted, voted Leave. But there are plenty of people who aren’t so much hostile to immigrants as baffled by them.
The evidence on immigration is clear: EU immigrants are net contributors to the UK’s finances, and are less likely to claim benefits than the native British. The average immigrant is younger, better educated and healthier than the average British citizen. In other words, for every immigrant we let in, the country is richer, more able to pay for its health, education and welfare needs, and less dependent on benefits. They are exactly the demographic the UK needs.’
Deze laatste observatie van Lanchester doet je je als lezer afvragen of de politici (links, midden, rechts dat maakt niets uit) de golven vluchtmigranten met opzet binnenlaten omdat ze plotseling begrepen dat de demografische ontwikkelingen in de landen waar zij ook wonen – voornamelijk West-Europese en EU-landen – om drastische ingrepen vragen, wil de kwaliteit van leven enigszins op peil blijven. Denk aan het plan van de PvdA’er Samsom om een luchtbrug in te stellen. Natuurlijk wordt het allemaal geframed in nobele humanistische kaders.
Net als met de gastarbeiders toen, houden de politici nu evenmin rekening met mensen als cultuurdragers en zien zij uitsluitend productiefactoren van redelijke tot hoge kwaliteit. Het hoeft niet per se een samenzwering te zijn, want dat vereist visie, maar met ad hoc improvisatie en de vuistegel om van alle kwaden, op korte en middellange termijn, de minst kwade te kiezen, kom je een eind op streek.
Lanchester maakt een andere observatie die je met die over migranten kunt combineren: dat Labour weliswaar meer sociale bescherming bood om het verlies van werkgelegenheid (met name voor midden- en laagopgeleide Britten) enigszins op te vangen, maar dat de politici dat stiekem deden, zonder uitleg en verklaring. Ik citeer: ‘These jobs are dependent on the UK being a liberal, open, internationalised economy with high skill levels in particular areas. That has been the direction of travel in UK politics and economics since 1979, and both parties have pursued policies with that goal in mind. The Labour government offered more social protection but did so largely by stealth and without explaining and arguing for its actions. There was no strategy to replace the lost industry; that was left to the free market. With these policies, parts of the country have simply been left behind. The white working class is correct to feel abandoned: it has been. No political party has anything to offer it except varying levels of benefits. The people in the rich parts of the country pay the taxes which support the poor parts.’
De politici kopen de mensen af met sociale uitkeringen in plaats van ze uit te leggen waarom ze hun banen kwijtraken en weinig kans maken op werk waarvoor eenvoudig hoger gekwalificeerde mensen (ook hoger gekwalificeerd qua intelligentie, opleiding en gezondheidsconditie) nodig zijn. Dat is een bittere pil voor de ‘autochtone’ Brit om te moeten slikken, maar hij weet dan tenminste hoe de vork in de steel zit en waar hij aan toe is. Denk aan de banenplannen van PvdA’er Lodewijk Asscher. Terwijl Asscher vermoedelijk ook weet dat het vooral gaat om een fopspeen met als hoofddoel: gewenning aan de omstandigheden en geleidelijk je ambities naar beneden bijstellen, totdat je murw bent en je bij de situatie neerlegt. Zuur dat er tegelijkertijd wordt bezuinigd op de GGZ, want die kant ga je op indien je tenminste niet voor een kalashnikov, een handgranaat of bomgordel kiest.
Intussen wordt er op allerlei manieren gelobbyd om de geesten rijp te maken voor het toelaten van tienduizenden migranten, zonder dat daar een weloverwogen strategie aan ten grondslag ligt. De politici knutselen gaandeweg en al doende uit de losse pols. De spin doctors en de media moeten de verhalen hapklaar aan de massa opdienen.
Zwaar gediplomeerde deskundologen en gecertificeerde expertiselingen scheiden hun, niet zelden belerende en moraliserende, artikelen af in kwaliteitskranten. In de opmaat naar het Brexit-referendum waarschuwde hetzelfde slag lieden de Britten voor de rampen die hen en het Verenigd Koninkrijk zouden treffen indien het klootjesvolk voor Brexit zou stemmen. Lanchester kwalificeert hen als voorbijtrekkende komedianten: ‘almost comic cavalcade of sages and bigshots who took the trouble to explain that Brexit would be ruinous folly: Obama, Lagarde, Carney, the IMF, the OECD, the ECB, and every commentator and pundit you can think of. ‘
Als Lanchester het allemaal goed inschat – en ik geloof dat hij een flink eind in de juiste richting zit – dan zal er komende periode aan de verwarring waarin de bevolkingen van de EU zijn overgeleverd geen einde komen. Integendeel, die gedesoriënteerdheid en verwarring zullen alleen toenemen. Het verhoogde gevoel van onveiligheid – vanwege terreuraanslagen, maar net zo goed door baanonzekerheid en inkomstenderving vanwege bijvoorbeeld lagere salarissen, boetes op sparen en pensioenkortingen – zal een vruchtbare voedingsbodem vormen voor sujetten die goudgaren spinnen bij het vergroten van de ‘bewilderment’ . In een neoliberale markteconomie waar alles doordesemd is van geld scoren en verdienmodellen in de markt zetten, maakt het niet uit of het om politieke programma- en standpunten gaat of om worstenbroodjes en zakken friet. Politieke ondernemers zijn net zo goed ondernemers. Zij hebben weliswaar een iets andere handel, maar ook het omzetten van stemmenwinst in klinkende munt is big business en van het geld kun je evengoed vet soppen.
Er staat ons dus ongetwijfeld nog het een en ander te wachten. John Lanchester geeft ons met zijn terugblik op de waarschijnlijke oorzaken van het Brexit alvast een voorproefje.
* * *
John Lanchester: ‘Brexit Blues’ / London Review of Books / 28 juli 2016
Verwijzing: Johan Fabricius: ‘Komedianten trokken voorbij’ (1931)
oorspronkelijk gepost op NELPUNTNL.nl / Jerry Mager – 26 juli 2016
sine labore nihil 